Lịch sử chiếc Ba Lo khóa kéo
Vào khoảng thế kỉ XIX, boots là món đồ rất được ưa chuộng. Vấn đề phát sinh khi mang những đôi giày cổ cao này là việc thắt dây – rất tốn thời gian và vướng víu. Vấn đề đó đã làm nảy lên ý tưởng về sự ra đời của một loại fastener mới. Những người có công đóng góp và phát triển ý tưởng này là Elias Howe, Whitcomb Judson và Gideon Sundback.
*Fastener: dùng để chỉ những phụ kiện có công dụng cố định, gắn kết. Chẳng hạn: rivet (nút rivet trên quần jeans), khóa kéo, ốc, vít, dây giày,…
Elias Howe, Jr (1819 – 1967) là người đầu tiên có ý tưởng thay thế những sợi dây rườm rà trên boots bằng một loại fastener mơi. Ông cũng chính là người đã phát minh ra máy may. Vào 1851, Howe đăng kí bản quyền cho món phụ kiện này với cái tên “Automatic Continuous Clothing Closure”. ACCC có thiết kế đơn giản gồm những móc riêng biệt, được ghép lại bằng tay và sử dụng dây để cố định. Tuy nhiên, Elias Howe đã không chú tâm vào việc giới thiệu sản phẩm và loại fastener mới này nhanh chóng chìm vào quên lãng.
Hơn 40 năm sau, Whitcomb L. Judson (1846 – 1909) đưa ra thị trường một phụ kiện với công dụng tương tự như của Howe mang tên Clasp Locker. Clasp Locker là một hệ thống móc và lỗ (hook-and-eye) phức tạp gồm 2 hàng. Mỗi hàng gồm các móc và lỗ nối tiếp nhau, phần móc của hàng bên này sẽ gắn vào lỗ ở hàng bên kia. Tuy ra đời sau nhưng Judson lại được ghi nhận là người phát minh ra khóa kéo vì những chiến dịch quảng cáo của ông – điều mà Howe đã bỏ lỡ. Chiếc khóa kéo của Judson có 2 phiên bản và được cấp bằng sáng chế vào cùng ngày 29/8/1893, với mã số U.S.P. 504,038 cho bản đầu tiên và U.S.P. 504,037 cho bản cải tiến. Judson thành lập công ty Universal Fastener Company và giới thiệu Clasp Locker tại hội chợ quốc tế tổ chức tại Chicago vào năm 1893. Tuy nhiên, sản phẩm của công ty vẫn chưa tạo được bước ngoặt trong lịch sử ngành may mặc.
Gideon Sundback (1880 – 1954) là người đã cải tiến mẫu Clasp Locker trở thành chiếc khóa kéo ngày nay. Ông giữ vai trò thiết kế chính cho Universal Fastener Company. Sundback làm cho chiếc Clasp Locker trở nên đơn giản hơn, với hai hàng răng xếp sát nhau – thay cho hệ thống hook-and-eye phức tạp và đặt tên nó là Hookless Fastener No.1. Sundback đăng kí bản quyền cho sản phẩm này vào năm 1913. Vào 1917, Sundback có thêm một bằng phát minh mới cho phiên bản cải tiến của chiếc khóa kéo, với rãnh trượt chữ Y giúp 2 hàng răng của khóa có thể tách rời. Phiên bản cải tiến có tên Hookless Fastener No.2. Bên cạnh đó, ông cũng chính là người tạo ra loại máy sản xuất chiếc móc khóa này.
B.F. Goodrich Company đã mang đến cái tên zipper ngày nay. Công ty đã nghĩ ra cái tên này trong chiến dịch quảng cáo những đôi boots cao su với khóa kéo của hãng. Cái tên này dần trở nên quen thuộc và zipper bắt đầu xuất hiện trên khắp nước Mĩ, trên những đôi boots và túi đựng thuốc lá. Tuy nhiên, hơn 20 năm sau, zipper mới bắt đầu được sử dụng trên các loại quần jeans, chino, áo khoác,.. Talon Company (tiền thân là Universal Fastener Company) thống lĩnh thị trường khóa kéo cho đến những năm 1980. Đây chính là thời điểm công ty khóa kéo Nhật YKK xuất hiện và cướp lấy vị trí độc tôn của Talon.
Ngày nay, YKK chiếm lĩnh thị phần zipper bởi chất lượng và sự mượt mà khi sử dụng. Talon lui vào hậu trường, nhưng vẫn lặng lẽ hoạt đồng với thị phần khá nhỏ. Các khóa kéo của Talon hiện giờ được sử dụng trên các dòng sản phẩm theo hướng vintage như Levi’s Vintage Clothing, Lee 101, Sugar Cane. Ngoài Talon và YKK, trên thế giới vẫn còn nhiều thương hiệu zipper lâu đời khác, chẳng hạn Optilon của Đức, Cremalleras Rubi của Tây Ban Nha,… Lần tới mặc quần jeans, đừng quên bỏ chút ít thời gian xem chiếc khóa kéo trên quần của bạn đến từ thương hiệu nào nhé.
